---

Beste behandeling van mentale vermoeidheid

Lees hieronder een beproefde en goede methode om mentale vermoeidheid te bestrijden en te verminderen. De mogelijk beste behandeling van vermoeidheid die hier besproken wordt, heeft betrekking op vermoeidheid welke niet veroorzaakt wordt door een ernstige lichamelijke afwijking. Daarvoor is het natuurlijk eerst van belang dat er medisch wordt behandeld.

Het gaat in dit stuk voornamelijk over de vermoeidheid die met name mentaal veroorzaakt wordt én die nog overblijft als medisch gezien een lichamelijk ziektebeeld zo optimaal mogelijk is aangepakt of nog behandeld wordt. Hoe dan ook, de tips die hier besproken worden zijn heel goed bruikbaar voor iedereen die te maken heeft met vermoeidheid. Zeker als deze al langer duurt dan 3 maanden en dus in feite chronisch genoemd mag worden.

Op deze pagina wil ik de basis van alle vermoeidheidstips en trucs samenvatten. Het heeft mijns inziens geen enkele zin op zo’n internet pagina honderden pagina’s te besteden aan alle tips en trucs die er ooit over vermoeidheid aanpakken zijn geschreven. Daarom wil ik hier uitsluitend datgene opschrijven dat daadwerkelijk binnen de wetenschap bewezen effectief is.

Maar…met name wil ik datgene benadrukken dat daadwerkelijk ook in de praktijk of kliniek bewezen werkt. De wetenschap is namelijk helaas vaak wereldvreemd en houdt  geen rekening met het dagelijkse leven en de dagelijkse realiteit. Dát wil ik hier wel doen. Gesteund door vele patiënten- en familie-ervaringen, die daadwerkelijk hebben getoetst wat de wetenschappelijke wereld naar voren bracht als behandeling.

---

Mentale vermoeidheid is wisselend

Een belangrijke constatering bij de behandeling van mentale vermoeidheid is dat vermoeidheid wisselend is, zoals  alles in het leven (b.v. pijn, jeuk, verdriet, angst). Dat betekent dat er dus ook momenten zijn dat vermoeidheid veel minder (ervaren) wordt. En als dat zo is dan kan een behandeling zich richten op het doen toenemen van die momenten. Als dat lukt dan zal het uiteindelijk netto-resultaat zijn dat vermoeidheid over het algemeen als minder belastend zal worden ervaren.

Dit klinkt heel eenvoudig en dat is het ook! Ik zal hieronder heel duidelijk zijn in de kennis die we nu hebben over het succesvol bestrijden van vermoeidheid. De methode zal ik kort willen beschrijven zodat iedereen deze kan leren toepassen in zijn dagelijkse leven. Daarna pas zal ik ingaan op de ogenschijnlijke moeilijkheden die er zijn om de methode te volgen. Ogenschijnlijk, omdat ze niet bestaan!

---

Beste behandeling bij mentale vermoeidheid ?

De grootste ‘geheime’ formule voor het verminderen van mentale vermoeidheid mag inmiddels als redelijk bekend verondersteld worden en ik heb alle ingrediënten samengevat in één zin: zoveel doen dat je tegelijkertijd je conditie kan verbeteren én voldoende kan herstellen van je inspanningen. Deze formule bevat alle bewezen factoren die vermoeidheid kunnen doen verminderen.

1. DOEN. Je zult hoe dan ook in actie moeten komen. Je zult moeten leren vechten tegen je vermoeidheid door activiteiten te doen. Hoe rot of moe je je ook voelt, je zult moeten doen. Zonder doen kom je nergens: rust roest. Ons lichaam is evolutionair gezien gebouwd om te doen, om te bewegen, om activiteiten te verrichten. Maar niet alleen dat. Uitsluitend met doen verbetert onze conditie, onze stemming, leren we, gaan we vooruit. Blijf je passief op een bed of bank liggen dan neemt je conditie alleen maar af, je zelfvertrouwen groeit niet, je leert niets, je stemming gaat zeker niet vooruit, kortom: je zakt eigenlijk alleen maar verder weg in negativiteit. En je raakt nog meer vermoeid.
2. CONDITIE VERBETEREN. Dit is tevens essentieel. Zonder een verbetering van je conditie, je hart-long conditie, je spierconditie, je gewrichtsconditie, je bloedvaten- en organenconditie, zul je je niet fitter gaan voelen. Logisch, want je gehele lichaam heeft beweging en oefening nodig om optimaal te functioneren.
3. HERSTELLEN. Herstellen van je inspanningen. De keerzijde van het opbouwen van conditie is, is dat het energie en moeite kost. Dus je zult ook moeten bijtanken, iets dat wij netjes ‘herstellen’ noemen. En hier gaat het meestal mis bij vermoeidheid: het overgrote deel van mensen die te kampen hebben met ernstige vermoeidheid stelt zijn herstelmomenten niet correct bij op de momenten van doen, van inspanning. Waarom niet? Waarom doen zij dat niet als mensen rationeel wel weten dat een juiste balans tussen inspanning en ontspanning/herstel essentieel is voor een goede opbouw van conditie en het verminderen van de ervaren vermoeidheid? Daarover hieronder meer.

---

Grootste problemen bij behandeling van mentale vermoeidheid

Iemand met langdurige vermoeidheid heeft geen juiste voelsprieten meer als het gaat om  wat nu goed is voor zijn fitheid of lichaam. De ervaren vermoeidheid is niet meer correct, deze ervaring is gestoord geraakt. Je kunt niet meer vertrouwen op je eigen ervaringen!

Een korte uitleg: Vermoeidheid, net zoals pijn, of angst of verdriet, zit in de hersenen. De hersenen bepalen of je je vermoeid voelt of niet. Dat doen ze door af te gaan op signalen die zij vanuit de rest van je lichaam krijgen. Dat kan je bloeddruk zijn, je hartslag, je ademhaling, je spierpijn. Maar ook allerlei hormonen of andere chemische stoffen die vrijkomen bij inspanning.

Nu is het bekend dat dit interpreteren van al deze lichamelijke signalen beïnvloed kan worden. De hersenen hoeven deze signalen in sommige omstandigheden niet te interpreteren als ‘moe’. Net zoals bij pijn. Een voorbeeld: een voetballer die er doorheen zit bij een wedstrijd waarbij het 1-3 achter staat, kan plotseling een opleving hebben van fitheid als het plotsklaps 2-3 wordt en er nog 10 minuten te spelen is. Dat komt niet omdat er ineens meer energie in het lichaam stroomt (waarvan? Hij eet of drinkt immers niet). Maar dat komt omdat de hersenen ineens zaken anders gaan interpreteren op basis van slechts enkele ideeën. Namelijk vooral het idee “het kán nog, we kunnen nog een gelijkmaker scoren!”.

Bovenstaand is een duidelijk voorbeeld dat signalen van ons lichaam door de hersenen anders geïnterpreteerd kunnen worden. Ten gunste van fitheid: je voelt je vermoeidheid dan minder. Echter, het is zo dat deze verstoorde interpretatie normaliter een tijdelijke is. Want daarna is een voetballer wel echt moe, zelfs ná de gelijkmaker bij 3-3. Zijn lichaam schreeuwt daarna om herstel, om ontspanning, om bijtanken.

Als dat vaak niet gebeurt, als het lichaam keer op keer tevergeefs met signalen aangeeft dat het moe is en dat het moet bijtanken, dan kan het hersenproces dat lichaamssignalen interpreteert ernstig verstoord raken. Zo ernstig dat uiteindelijk de ‘koek op is’ en dat het lichaam daadwerkelijk schade lijdt als nog langer wordt doorgewerkt.

Plotsklaps geven de hersenen het dan op: de storing in het correct interpreteren van lichaamssignalen die vermoeidheid aangeven is dan compleet. Dan worden in één klap vaak de kleinste lichaamssignalen die iets met vermoeidheid te maken hebben, enorm opgeblazen. Het overheersende gevoel wordt dan: ik kan niets meer. En dat is nu precies wat er onder burn-out verstaan wordt.

Het is erg belangrijk te beseffen dat bij een burn-out zowel het lichaam overbelast is geraakt, daadwerkelijk lichamelijk dus, als ook de hersenen verstoord zijn geraakt! En dan specifiek: het mechanisme in de hersenen dat lichaamssignalen correct interpreteert als het gaat om vermoeidheidssignalen. Wáár dit precies zit is nog onduidelijk. Hoewel…hieronder een paar interessante links naar recent onderzoek naar vermoeidheid (van Nederlandse bodem!)

---

Vermoeidheid en dopamine

Voor mensen die denken dat ik teveel speculeer in bovenstaande paragraaf, lees dan eens dit artikel over vermoeidheid en de chemische stof dopamine, één van de hersen-neuro-boodschappers. Maarten Boksem heeft in zijn proefschrift onderzoek naar vermoeidheid gedaan en wat bleek? Vermoeidheid is lichamelijk aantoonbaar.

Nu is dit voor mij geen nieuws en voor iedereen die kan nadenken ook niet. Waarom? Al onze ervaringen zijn namelijk iets stoffelijks, terug te voeren op iets lichamelijks, namelijk in onze hersenen. Tenzij iemand mij bewijzen geeft over onze geest, ziel die ergens zweeft en onstoffelijk is. Want dát zou wereldnieuws zijn.

Maar even terug: Maarten legt in het artikel uit dat met name een dopamine-daling in de hersenen een teken is van vermoeidheid. Dus is vermoeidheid te meten in de hersenen. En met name dat in de hersenen altijd wordt afgewogen of een taak positieve of negatieve gevolgen heeft. Als de afweging negatief wordt bevonden, dan treedt demotivatie en vermoeidheid op.

Wat hij niet in het artikel uitlegt en ook niet allemaal onderzocht kan hebben, is dat in de hersenen niet alleen dopamine een rol speelt bij vermoeidheid. Dopamine is namelijk wel één van de meest vóórkomende neurotransmitters (boodschapper-stof) in de hersenen maar zeker niet de enige. Schattingen zijn dat er zeker ruim 100 stofjes dienen als neurotransmitter in de hersenen! Het zou wel heel toevallig zijn als uitsluitend dopamine iets te maken zou hebben met vermoeidheid.

Bij een dopaminedaling zullen ook meerdere andere stofjes qua concentratie dalen of juist toenemen, dat is alleen al theoretisch vrijwel zeker. De wetenschap werkt echter helaas zo dat niet álles wordt gemeten in een beperkte studie van hooguit 2 jaar voor een proefschrift. Dus ik durf mijn maandsalaris wel in te zetten voor de weddenschap dat er straks meerdere stofjes in de hersenen gevonden worden die te maken hebben met vermoeidheid.

Maar toch leuk dat Maarten een zo lastig en subjectief begrip als vermoeidheid meer ‘objectief’ heeft gemaakt, dus meer lichamelijk. Zoals hij zelf zegt: “nu wordt vermoeidheid ook serieus genomen als psychische klacht”. Dat je überhaupt een klacht van een mens niet serieus zou nemen, omdat het nu eenmaal een subjectieve klacht is, is een redenering die getuigt van domheid én verminderd empathisch vermogen.

Het artikel over vermoeidheid en dopamine en Maarten’s onderzoek is op zijn eigen website te downloaden. Ook staan er meer interessante artikelen van hem over vermoeidheid. Klik HIER voor zijn website.

Bovenstaand mechanisme van een verstoring van het hersenproces dat op een juiste manier lichaamssignalen kan interpreteren, geldt vermoedelijk ook voor andere chronische aandoeningen zoals chronische pijn, chronische hoge spierspanning, chronische slaapstoornis, maar vermoedelijk ook voor een eetstoornis zoals anorexia nervosa.

Bij anorexia is nu bekend dat er een verstoring in de hersenen is van het lichaamsbeeld en vermoedelijk ook van het hongergevoel. Met andere woorden: als je lang verkeerd eet en constant jezelf in de spiegelt ziet als te dik, dan kan het moment komen dat je een verstoring krijgt van lichaamssignalen. We weten namelijk dat wij ons erg snel kunnen aanpassen aan een verstoord beeld van ons lichaam. Als we experimenten doen waarbij we constant via een gemanipuleerde spiegel ons lichaam als te dik zien (of te dun) dan leren de hersenen ook snel dit lichaam zo te zien.

Wat ik vooral wil zeggen is: onze hersenen zijn een netwerk dat dynamisch is. Ze zijn daardoor erg snel te manipuleren. Vooral als dat constant, elke dag, iedere minuut gebeurt door ze te voeren met verkeerde informatie. Vanzelfsprekend is deze verstoring uiteindelijk terug te vinden via imaging-technieken of MEG (speciale electro-encephalografie), maar onze technieken zijn nog niet optimaal. Bovendien weten we gewoonweg niet of wát we zien daadwerkelijk normaal is of een storing. Daarvoor moeten we vele gezonde hersenen bestuderen met deze moderne hersenscan-technieken. Zoals Maarten bijvoorbeeld heeft gedaan.

---

De juiste aanpak van vermoeidheid

Al die theorie is leuk maar nu naar de juiste behandeling voor vermoeidheid. 

Om dit te verduidelijken heb ik een grafiek gemaakt die de essentie van een trainingsprogramma bij vermoeidheid (of pijn) aangeeft. Aan de hand van deze grafiek wil ik uitleggen wat je moet doen om onder je ergste vermoeidheid uit te komen. Of deze vermoeidheid nu ontstaan is na een hersenletsel, of na kanker, of na een langdurige andere ziekte. De aanpak blijft universeel.

In de grafiek is een verkeerde aanpak (zwarte lijn) van vermoeidheid getekend waarbij een rode lijn de uiteindelijke gemiddelde uitkomst aangeeft. Deze trend loopt naar de afgrond: je wordt en blijft slachtoffer van je vermoeidheid en je komt er niet meer bovenop. Dat komt dan vooral omdat je teveel grote stappen zet in het doen, in het uitvoeren van activiteiten. Zoveel dat je hiervoor moet boeten met een sterke terugval waarbij je veel gedwongen rust moet nemen omdat je lichaam dat echt afdwingt.

Vervolgens komt er na een periode van veel rust weer een moment dat je je echt beter en lekker voelt en tja, dan ga je weer….te ver door in je doen. Een herhaling van dit ‘jojo-effect’ treedt op en uiteindelijk ga je de strijd verliezen. Vermoeidheid overwint, met ook schadelijke gevolgen voor je lichaam dat helemaal op brandt, op raakt.

De juiste aanpak is die met de groene lijn die een trend naar boven laat zien. Hoe dit komt? Hoofdzakelijk is het zo dat je wijzer wordt en gaat beseffen dat áls je je eens lekkerder voelt dat je je dan moet houden aan een kleine inspanning, aan een kleine piekbelasting. Maar óók als je je rot voelt!

De essentie is dat je hoe dan ook iets doet, als het maar afgemeten en beperkt is, binnen de grenzen van je daadwerkelijke mogelijkheden. Als je dit leert dan zul je merken dat je weliswaar een terugval krijgt na zo’n kleine inspanning, maar deze terugval is minder heftig en duurt minder lang dan na een piekbelasting.

Dat betekent dan ook dat je over de gehele tijd genomen 2x meer activiteiten verricht (in de grafiek 8 inspanningen) dan bij piekbelastingen (die in de grafiek maar 4x vóórkomen). Je doet dus ook daadwerkelijk meer! En je voelt je daar ook lekkerder bij, plus dat je conditie ook nog eens verbetert door meer oefening/activiteiten. Opvallend is dat juist door je te beheersen, je met kleinere stapjes uiteindelijk verder komt en zelfs sneller bent dan wanneer je grote stappen ineens gaat nemen!

Is het zó eenvoudig? Jazeker! Wijze mensen zullen deze filosofie snel overnemen en snel succes boeken. De meeste tijd ben ik als psycholoog kwijt om niet zo wijze mensen te overtuigen van deze aanpak. En de praktijk dwingt mij te zeggen dat sommige mensen nooit zullen leren: zij zijn niet in staat deze verstandige aanpak te volgen. Meestal omdat zij heel eigenwijs zijn, inflexibel.

Maar gelukkig is dit slechts een hele kleine groep. De grootste groep mensen met vermoeidheid bestaat uit mensen die niet meer goed voelen wat nu een inspanning is en wat een piekbelasting. Ze weten echt niet wanneer zij té ver zijn gegaan, wanneer zij teveel gedaan hebben.

Daarvoor hebben ergotherapeuten een activiteitenmeter ontwikkeld. Elke denkbare activiteit krijgt hiermee een aantal punten. Net zoals bij een dieet: elk gerecht krijgt punten. Een gebakje krijgt zo meer punten dan een appel. Een snelle actiefilm volgen krijgt zo veel meer punten dan het lezen van een paar bladzijden, als je naar de energiebelasting kijkt.

---

Wát zijn nu piekbelastingen ?

In de grafiek is heel duidelijk te zien dat je vooral de grote piekbelastingen moet zien te voorkómen. Dit gaat in de praktijk het vaakst fout omdat mensen niet goed weten wát een grote piekbelasting is. 

Eigenlijk zijn het activiteiten die én emotioneel beladen zijn, én veel aandacht kosten. 

Emotioneel beladen activiteiten roepen namelijk (hevige) emoties op. Op mijn pagina over Stress leg ik al uit dat Stress niets anders is dan intense emoties. Deze belasten je lichaam flink, het zijn piekbelastingen. Zie mijn pagina Wat is stress?

Ik hanteer vaak een simpele formule dat emoties 6x zwaarder wegen dan gewone lichamelijke activiteiten. Zo kan het bezoeken van een verjaardagsfeestje bij een minder geliefde zus of broer zo maar 30 punten energie kosten, terwijl binnen dezelfde tijd een tuinklusje doen slechts 15 punten energie kost. Dit is niet zo maar speculatie maar wel degelijk gebaseerd op nieuwere inzichten omtrent  psycho-neuroimmunologie, de wetenschap van de relatie tussen hersenen en ons afweersysteem. Wetende dat stress (hevige emoties) in sterke mate het afweersysteem negatief beïnvloedt.

Binnen revalidatiebehandelingen leren we mensen in te schatten wat nu meer en minder energie kost, en wanneer zij dus kleine inspanningen moeten doen en wanneer zij moeten rusten. Zo kan strijkwerk in 2 uur op één dag gedaan worden (piekbelasting) maar het kan ook verdeeld worden over 4 dagen in stukjes van 30 minuten. Helaas wordt bij zulke behandelingen nog altijd de impact van emoties onvoldoende meegewogen. De nadruk blijft teveel op lichamelijke activiteiten liggen waardoor er geen optimale resultaten behaald worden. Mensen leren vaak vooral dat zij heel rustig moeten leven en dat is niet helemaal waar. Op die manier worden zij vaak veel vermoeider gehouden dan nodig is. Dat heeft enorme gevolgen voor hun vermogen om op een normale manier deel te nemen aan de samenleving.

---

Voorbeelden van grote piekbelastingen

Ondanks bovenstaande uitleg merk ik in de behandeling van vermoeidheid vaak dat mensen toch nog altijd niet begrijpen wat nu écht grote en kleine piekbelastingen zijn. Nogmaals: activiteiten die veel aandacht kosten én die ook emotioneel beladen zijn. Hieronder wil ik enkele concrete voorbeelden geven van dergelijke grotere piekbelastingen.

Zodoende kun je dan zelf leren een weekprogramma samen te stellen met de juiste balans tussen inspanningen en rust/ontspanning (rust wil niet zeggen dat je alleen maar moet liggen!).

1. 1 uur winkelen op een zaterdagmiddag kost veel energie. Dat heeft te maken met de drukte: er zijn veel verschillende mensen op straat, in de winkels en je moet tussen al deze beelden de juiste winkels vinden, de juiste artikelen zoeken en vinden. En ook nog eens de stress dat je wel op tijd de juiste spullen moet vinden. De hersenen hebben hier veel werk aan. Dat er nogal wat vrouwen zijn die dit heerlijk vinden, doet niets af aan het feit dat hun hersenen wel degelijk een piekbelasting hebben mee gemaakt. Alleen…zullen zij dat zelf niet zo merken, het doet immers geen pijn en veel belangrijker…ze hebben met succes  geshopt. Immers, ze hebben weer wat nieuwe schoenen of kleren gevonden en dát geeft een sterke beloning. Ze zullen zich thuis voldaan vermoeid voelen en dat is zeker niet onprettig. 
2. 1 uur winkelen op een vroege zaterdagochtend kost veel minder energie. Er is veel minder volk, in de winkels ben je snel aan de beurt, je kunt producten veel sneller vinden. Maar…gezelliger is het wellicht niet voor de doorgewinterde shopper. Voor de hersenen is het echter wel degelijk een veel mindere piekbelasting, een gewone inspanning, dan wanneer je gaat winkelen tijdens de spits (zaterdagmiddag).
3. 1 uur een verjaardagsfeestje van 8-jarigen bijwonen en mede regelen, als bijvoorbeeld een hulpouder. Ook dit kost aanzienlijk meer energie dan bijvoorbeeld een paar uur gewoon werken. Hoe kan dat dan? Nou, hierbij spelen emoties een belangrijke rol en de niet-routinematige activiteiten. Op zo’n verjaardagsfeestje moet je toch veel meer zaken in de gaten houden, of alles wel veilig en goed gaat, er is veel meer hectiek, de kinderen kunnen je van alles en nog wat gaan vragen, het geluidsvolume is meestal ook aan de hoge kant, het wordt vaak warm in een kamer waar je met z’n allen zit. De hersenen krijgen kortom veel informatie op hen af. Dat moeten ze allemaal maar verwerken. Iemand die zich daarvoor goed kan afsluiten heeft geluk. Die is achteraf veel minder vermoeid. Een paar uur gewoon werken is veel rustiger: je weet wat je gaat doen, er is geen of nauwelijks stress bij, geen echt onverwachte zaken waar je op moet letten, je aandachts- systeem staat hier niet op scherp. Bij zo’n verjaardagspartijtje natuurlijk wel, ook al omdat je je toch wel meer verantwoordelijk voelt voor al die andere jongens die er zijn. Natuurlijk, er zijn van die ouders die het allemaal best vinden en dus ook nergens op letten. Tuurlijk, dergelijke ouders zijn ook minder vermoeid, hebben dan ook minder energie besteed aan de kinderen.
4. 1 uur lezen of 1 uur TV-kijken. Wat is vermoeiender? Dat ligt vooral aan hoe moeilijk de stof is. Als je leest en de tekst is best ingewikkeld, dan maken je hersenen meer overuren dan wanneer je een boeketreeks of de Libelle leest. Als je een TV-serie kijkt, bijvoorbeeld een soap, dan is dat relatief ontspannend omdat een soap niet echt uitblinkt in lastig te volgen verhaallijnen. Alles is vaak duidelijk dus je hersenen hoeven niet veel te bedenken, te plannen, je hoeft je met andere woorden niet veel te concentreren en je kunt je laten meevoeren door de beelden en het spel van de acteurs. Maar een documentaire vraagt al veel meer concentratie om alles goed te kunnen begrijpen.
5. 1 uur autorijden op de snelweg in Noorwegen of 1 uur autorijden in hartje Amsterdam. Eénmaal raden. Natuurlijk is het rijden in Amsterdam veel vermoeiender. Het vraagt veel meer van je aandacht systeem dan het rijden op de rustige wegen in Noorwegen, ook al ben je daar niet zo bekend.
6. Een gesprek of lezing volgen van iemand die niet to-the-point is, zeer breedsprakig is, of van iemand die heel goed overzichtelijk en helder kan vertellen. In het eerste geval zullen je hersenen, je aandachtssysteem alle moeite moeten doen om het verhaal te begrijpen en te volgen. Zulke sprekers zijn echt vermoeiend en vaak ook saai. Heldere sprekers vermoeien nauwelijks en vaak blijf je ook extra geboeid luisteren.

---

Samenvatting

Vermoeidheid is natuurlijk iets lichamelijks, maar het speelt zich voornamelijk in het hoofd, in de hersenen af. Maarten Boksem onder meer, heeft dat mooi aangetoond. Met name dopamine maar ook andere neurotransmitters zoals een serotonine spelen in verminderde concentraties een belangrijke rol bij het ervaren van vermoeidheid.

De veronderstelling is dat vermoeidheid evolutionair iets heel goeds is: het is een waarschuwingssignaal voor ons om ons gedrag aan te passen want anders lijden we schade. Het constant en zeer lange tijd negeren van dit waarschuwingssignaal kan leiden tot een biochemische verstoring in de hersenen, iets wat ik heb genoemd: tot een verstoring van de juiste interpretatie van lichaamssignalen (namelijk dat we moe zijn en moeten rusten).

Dat kan leiden tot chronische vermoeidheid en het letterlijk uitputten van ons lichaam. Hersenletsel kan tevens leiden tot meer vermoeidheid. Om verminderde vermoeidheid te leren ervaren na hersenletsel of ander letsel is het nodig je belastbaarheid af te stemmen op je belasting en inspanningen.

De eerder gemaakte grafiek kan je daarbij helpen. Het geleidelijk en consequent opbouwen van activiteiten, ongeacht hoe moe je je voelt, zal uiteindelijk leiden tot meer activiteiten en meer conditie en een verminderde ervaring van vermoeidheid. Het wil echter niet zeggen dat vermoeidheid compleet zal verdwijnen. Daarvoor kan het zijn dat je lichaam en hersenen teveel zijn beschadigd, bijvoorbeeld door hersenletsel of constante overbelasting.

Wil jij trouwens meer weten over hoeveel stress (=emoties) jij hebt in je dagelijkse leven? Dan raad ik aan de S.O.M. (Stress Overzichts Meter) in te vullen. Je krijgt dan een goede indruk van je emotionele belasting. Zie mijn pagina over de S.O.M. HIER.

---

---

DISCLAIMER

I will not take any responsibility for how the information on this website will affect you. It always remains your responsibility to handle all information with care and in case of medical or mental problems you should ALWAYS consult a professional in your neighbourhood!

Ik neem geen enkele verantwoordelijkheid voor hoe de informatie op deze site u zal beïnvloeden. Het blijft altijd uw verantwoordelijkheid om al deze informatie zorgvuldig te bekijken. In het geval van lichamelijke en/of mentale problemen dient u ALTIJD een professional in uw directe omgeving te waarschuwen!

---